Ustawa o pozwach zbiorowych

W dniu 19 lipca 2010 r. weszła w życie ustawa z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. nr 7, poz. 44) zwana potocznie ustawą o pozwach zbiorowych.

Postępowanie grupowe, które wszczyna pozew zbiorowy, jest nową instytucją polskiego procesu cywilnego, zapożyczoną z anglosaskich systemów prawnych.
Podstawowym założeniem tej szczególnej procedury sądowej jest to, że będzie ona mogła zostać wszczęta przez grupę co najmniej 10 osób zarówno fizycznych jak i prawnych. Warunkiem jest tylko by grupę powodów wiązało roszczenie jednego rodzaju, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (art. 1 ust. 1 ustawy). Żeby jednak wziąć udział w tego rodzaju postepowaniu trzeba się zgłosić do grupy. Sądem właściwym do rozpoznawania sprawy w postępowaniu grupowym jest Sąd Okręgowy w składzie trzech sędziów zawodowwych (art. 3 ust. 1 i 2 ustawy).
Istotną zaletą pozwu zbiorowego są niższe koszty sądowe sprawy rozpoznawanej w postępowaniu grupowym – 2% wartości przedmiotu sporu, podczas gdy w postępowaniu zwykłym opłata sądowa wynosi 5% wartości roszczenia.

Przeważa powszechnie pogląd, przyjęty z krajów anglosaskich, że pozew zbiorowy jest narzędziem obrony praw konsumentów przed dużymi przedsiębiorcami, którzy wykorzystują swoją dominującą pozycję na rynku. W rzeczywistości pozew zbiorowy ma bardziej uniwersalne zastosowanie. Pozwać w drodze pozwu zbiorowego można bowiem każdego: osobę fizyczną jak i prawną, zarówno w związku z działanością gospodarczą lub zawodową, jak też prywatną. Przykładowo pozew zbiorowy można wytoczyć przeciwko biuru turystycznemu, które nie wywiązało się z umowy, liniom lotniczym, bankom, funduszom inwestycyjnym, firmom ubezpieczniowym, deweloperom, urzędom administracji publicznej, pracodawcy naruszającemu prawa pracowników, a nawet uciążliwemu sąsiadowi.

Przedmiotem pozwu zbiorowego może być każde roszczenie, zarówno pieniężne, jak i niepieniężne. W sprawach o roszczenia pieniężne postępowanie grupowe jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy (art. 2 ust. 1). Zgodnie z art. 1 ust. 2 pozew zbiorowy znajduje zastosowanie do roszczeń związanych z ochroną konsumentów, w sprawach z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz w razie roszczeń spowodowanych przez czyny niedozwolone, ale z wyjątkiem powództw o ochronę dóbr osobistych. Ta ostatnia kategoria spraw wzbudza najwięcej wątpliwości. Problematyczna staje się możliwość dochodzenia w postępowaniu grupowym odszkodowań przez rodziny zmarłych lub okaleczonych ofiar w wyniku katastrofy lotniczej, gdyż życie ludzkie i zdrowie jest dobrem osobistym. W takich przypadkach można rozważać konstrukcję odszkodowania za szkody majątkowe powstałe na skutek masowym deliktów.

W postępowaniu grupowym można wyróżnić cztery stadia:
– procedura rozstrzygająca dopuszczalność postępowania;
– ustalanie zakresu podmiotowego i przedmiotowego sprawy dochodzonej przez co najmniej 10 podmiotów, kończące się postanowieniem sądu mówiącym o składzie grupy;
– rozpoznanie sprawy i rozstrzygnięcie orzeczeniem co do istoty;
– wykonanie orzeczenia, a w tym zakresie kosztów postępowania.

Powodem w postępowaniu grupowym jest reprezentant grupy. Może nim być członek grupy. Rozwiązanie takie wynika ze specyfiki postępowaniaa grupowego, gdy dla sprawnego jego przeprowadzenia konieczne jest przyznanie legitymacji czynnej jednemu podmiotowi. Ustawa nie ingeruje w relacje między członkami grupy i jej reprezentantem, pozostawiając to umowie zaintersowanych. Strony muszą również ustalić zasady ponoszenia kosztów związanych ze wszczęciem postępowania grupowego.
Na reprezentancie ciążą obowiązki związane z zebraniem grupy, uzgodnienie zasad uczestnictwa w niej, a także ustalenie wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Kolejną bowiem i istotną cechą postępowania grupowego jest przymus adwokacko-radcowski. Ustawa wprowadza wymóg, że grupę reprezentować może jedynie profesjonalny pełnomocnik będący adwokatem lub radcą prawnym.

Procesowa relacja między reprezentantem a członkami grupy polega na tym, że reprezentant prowadzi postępowanie w imienkiu własnym, lecz na rzecz wszystkich członków, którzy się zgłosili.
Do pozwu zbiorowego należy dołączyć oświadczenia co najmniej 10 podmiotów o przystąpieniu do grupy, wyrażeniu zgody na osobę reprezentanta i na objęcie ich roszczeń postępowaniem grupowym. Potrzebne jest ponadto oświadczenie powoda, że działa w charakterze reprezentanta grupy i jego umowa z pełnomocnikiem, określająca honorarium adwokata lub radcy prawnego. Warto zwrócić uwagę, że art. 5 ustawy określa górną granicę honorarium adwokackiego za prowadzenie sprawy w postępowaniu grupowym, które nie powinno przekroczyć 20% sumy zasądzonego roszczenia.

Przed wszczęciem całej procedury, sąd musi wstępnie rozstrzygnąć czy dopuszczalne jest postępowanie grupowe, w przypadku pozytywnej weryfikacji wydaje postanowienie o rozpoznaniu sprawy (art. 10 ust. 1). Po uprawomocnieniu się postanowienia o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu grupowym sąd ogłasza o możliwości przystąpienia do grupy w terminie nie dłuższym niż 2 miesiące od daty obwieszczenia. Po upływie tego terminu akces do grupy staje się niedopuszczalny, a zainteresowanemu pozostaje jedynie droga procesu indywidualnego. Następnie sąd wydaje postanowienie o składzie grupy.
Z chwilą przedstawienia sądowi oświadczenia o przystąpieniu do grupy między jej członkiem a pozwanym powstaje stosunek sprawy w toku, a więc zawisłość sporu.

W sentencji wyroku sąd wymienia wszystkich członków grupy (art. 21 ustawy). W wyroku zasądzającym świadczenie pieniężne zaznacza kwoty przypadające każdemu. Prawomocne orzeczenie ma skutek wobec wszystkich członków grupy.
Reasumując zatem, nowa ustawa o pozwach zbiorowych, obowiązująca od 19 lipca 2010 r. znacząco poszerza i ułatwia możliwość skutecznego dochodzenia swoich roszczeń osobom indywidualnym zrzeszonym w grupie. Nawet drobne, jednostkowe roszczenie, jeżeli zostanie objęte pozwem zbiorowym licznej grupy osób, zyskuje szansę na wyegzekwowanie w postępowaniu sądowym.